"นิราศลอนดอน"

 อนุสรณ์ฯ ชวนรู้ : วันนี้ในอดีต ๑๒ มิถุนายน
     "หม่อมราโชทัย" มีนามเดิมว่า หม่อมราชวงศ์ กระต่าย อิศรางกูร ณ อยุธยา เกิดเมื่อวันที่ ๑๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๖๓ เป็นบุตรของกรมหมื่นเทวานุรักษ์ (หม่อมเจ้าชอุ่ม อิศรางกูร) เมื่อเจริญวัย บิดาได้พาหม่อมราชวงศ์กระต่ายไปถวายตัวอยู่กับพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งขณะนั้นยังคงดำรงพระอิสริยยศเป็นเจ้าฟ้ามงกุฎฯ
     หม่อมราโชทัย เป็นที่รู้จักกันดีว่า ท่านเป็นคนที่มีความสามารถมากคนหนึ่งในประวัติศาสตร์ ได้ถวายงานสนองพระเดชพระคุณรับใช้พระบรมราชจักรีวงศ์ด้วยความจงรักภักดี ได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยจากรัชกาลที่ ๔ ให้สนองงานอย่างเสมอ รวมถึงการเดินทางไปกับคณะทูตสู่ประเทศอังกฤษ และได้ประพันธ์ นิราศลอนดอน บันทึกชิ้นสำคัญในการดำเนินนโยบายการเจริญสัมพันธไมตรีของสยาม
     ครั้นเจ้าฟ้ามงกุฎฯ เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติขึ้นเป็นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หม่อมราชวงศ์กระต่ายได้สมัครเข้ารับราชการ ความสามารถของหม่อมราชวงศ์กระต่าย ที่ช่วยสนองพระราชกิจได้ดี จึงได้รับพระราชทานเลื่อนอิสริยยศเป็น "หม่อมราโชทัย" โดยในปี พ.ศ. ๒๔๐๐ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชประสงค์ที่จะส่งคณะทูตไทยไปเจริญพระราชไมตรีกับประเทศอังกฤษ จึงโปรดเกล้าฯ ให้หม่อมราโชทัยเป็นล่ามหลวง ด้วยพระราชดำริว่าหม่อมราโชทัยเป็นผู้มีความรู้ในภาษาอังกฤษเป็นอย่างดี โดยเดินทางไปกับคณะทูตที่มี พระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม บุนนาค) เป็นราชทูต
     หลังจากเดินทางกลับจากประเทศอังกฤษ หม่อมราโชทัยได้ทูลเกล้าฯ ถวายจดหมายเหตุเรื่องราชทูตไทยไปลอนดอนแด่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมาได้แต่งบทกวีเรื่องนิราศลอนดอนขึ้นอีกเรื่องหนึ่ง จนเป็นที่โด่งดังและถูกกล่าวขานกันมากจนถึงปัจจุบัน
     โดย "นิราศลอนดอน" นี้ปรากฏในจดหมายเหตุของหมอบรัดเลยว่า หม่อมราโชทัยแต่งภายหลังจดหมายเหตุระยะทางของราชทูตไทยไปลอนดอนแล้ว ๒ ปี และขายกรรมสิทธิ์การพิมพ์ครั้งแรกให้หมอบรัดเลย์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๔ หมอบรัดเลย์บันทึกว่าเป็นครั้งแรกที่ได้ซื้อขายกรรมสิทธิ์หนังสือในเมืองไทย ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้หม่อมราโชทัยขึ้นเป็นอธิบดีพิพากษาศาลต่างประเทศเป็นคนแรกของไทย นับเป็นบุคคลสำคัญที่มีบทบาทในการสร้างสรรค์ผลงานให้แก่ชาติไทยเป็นอย่างมาก